Улуу Хоро олохсуйбут туонатыгар, Уус-Алдан
улууһугар Майаҕас меценаттарын Татьяна Егоров-
на, Михаил Ильич Эверстовтар тустарынан суру-
йарга сананным. Бүгүн кинилэр нэһилиэкпитигэр,
улууспутугар оҥорбут үтүөлэрин ахтан ааһар баҕа
санаалаахпын.
Ол курдук, Татьяна Егоровна Улуу Хоро тыыны-
гар иитиллэн улааппытым диэн өйдөбүллээх буо-
лан, инникини санаан, мусуой-балаҕан, салгыы
Моҕол ураһа туттаран, кэргэнинээн историяны сал-
160
Хоро нэһилиэгэ
гыыр сүдү бэлэҕи оҥорбуттара. Норуоту итэҕэл эрэ түмэрин, холбуурун, оччоҕо эрэ саха баар
буолуохтааҕын өйдүүр буолан, Татьяна Егоровна дойдутун, саха төрүт өйүн-санаатын сөргүтэр-
гэ сананан, мөлүйүөннээх тутууну бэлэх оҥорбуттара. Ураһатын эркинэ 12 чаастан турар, чаһы
эргиирин курдук быһыылаах, ураһа ороннорун аннынан итии барар, балаҕан немецкэй муннук-
таах, Татьяна Егоровна бэйэтин былаанынан оҥорбута. Арчы дьиэтэ 2005 сылтан үлэтин саҕа-
лаан, дьон-сэргэ махтала муҥура суох.
Биллэн турар, хайа баҕарар киһи бэйэтин төрөөбүт төрүт буоругар, сиригэр-уотугар, дьону-
гар сыһыанынан сыаналанар. Салгыы 2005 сылга үөрэммит оскуолатыгар сылдьан 80-ча эрэ
оҕо үөрэнэрин бэлиэтии көрөн, аны оскуоланы сабан кэбиһиэхтэрэ диэн толкуйга түһэр уонна
тута көмө оҥорон корейскай кылааһы астарарга анаан компьютернай кылааһы, учуутал штатын
көрдөрөн, улахан көмөнү оҥорбута. 2006 сылга «Чинсон» саха-корейскай лааҕыр үлэлээбитэ.
Онно Корея республикатын устудьуоннара, оскуолабыт оҕолоро сылдьан тхэквандо искусство-
тыгар, национальнай культураҕа үөрэммиттэрэ. Корея оҕолоро айылҕабытын ордук сөбүлээбит-
тэрэ. 2005 сылтан саҕалаан меценаттарбыт оскуола бастыҥ выпускниктарыгар стипендиялары
олохтообуттара. Оскуола материальнай базата бөҕөргүүрүгэр анаан харчынан көмөлөспүттэрэ.
Татьяна Егоровна ийэтэ Роза Дмитриевна үлэлээн ааспыт «Чуораанчык» оҕо садыгар сым-
наҕас оонньуурдары, массыыналары бэлэхтээбитин, кырачааннар умнубаттар.
«Түмсүү» сынньалаҥ киинигэр 250 тыһыынчалаах звуковой аппаратура бэлэхтээбитэ.
Михаил Ильич РФ Государственнай Думатын депутатынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, РФ
спортивнай тустууга Федерациятын вице-президенэ, СР спортивнай тустууга Федерациятын
бастакы вице-президенэ, билигин Ил Түмэн депутата буолан үлэ үөһүгэр сылдьар. Маннык үтүө
дьонноох буоламмыт, сарсыҥҥыга эрэллээхпит.
Михаил Ильичтаах иллээх-эйэлээх улахан дьиэ кэргэн буолаллар. «Саамай улахан баайым
– мин дьиэ кэргэним», – диир Михаил Ильич. Улахан кыыс Маша экономист идэлээх, кэргэнэ
Анатолий Попов МГУ механико-математическай факультетын бүтэрбитэ, кыыстара – Күндэ-
миинэ, уоллара – Алтан. Кыра кыыстара Роза экономист идэлээх. Кэргэнэ – Виктор Лебедев,
уоллара – Миша, кыыстара – Лена. Эбэлэрэ Роза Дмитриевна Гоголева үлэ бэтэрээнэ, Татьяна
Семеновна, Дмитрий Гаврильевич Крыловтар төрдүс оҕолоро. Билигин Дьокуускай куоракка
олороллор, үлэлииллэр.
Меценат диэн бэйэтин үбүн харчытын биэрэр киһини ааттыыллар. «Мин уонна кэргэним ик-
киэн меценаппыт, дьоҥҥо анал күрэх биитэр конкурс тэрийэн, онтон астынан, дьону түмэн, ыч-
чаты чөл олоххо көҕүлээн кэллибит», – диир Михаил Ильич.
Дойду президенэ В.В. Путин 2008 сылы дьиэ кэргэн сылынан биллэрбитэ. 2008 сыллаахха
тохсунньу 30 күнүгэр Майаҕаска дьоро киэһэ буолбута. Татьяна Егоровна кэргэнинээн меценат,
Госдума депутата Михаил Ильичтыын нэһилиэк олохтоохторун кытта көрсөн, дьиэ кэргэн сылын
аһар үөрүүлээх түгэҥҥэ ыалдьыттаабыттара. Кыракый нэһилиэк олохтоохторугар үөрүүнү тэҥэ
анал граннары анаабыттара.
- Информация о материале
- Категория: Знаменитые люди
- Просмотров: 953
Саха АССР үтүөлээх артыыската
Уус-Алдан улууһун Хоро нэһилиэгэр 1915 с. балаҕан ыйын 1 күнү-
гэр төрөөбүт. П.А. Ойуунускай аатынан Саха драматическай театрын
иһинэн студияны 1934 с. бүтэрбит. Сахалартан бастакы драматическай
театр артыыската.
Прасковья 60-ча араас оруолларга оонньообут:
С. Ефремов «Ини-бии»,»Көмүс балык», С. Омоллоон «Айаал», «Лэкиэс
», Н. Туобулаахап «Селькор Сэмэн», И. Избеков «Оотуй уонна Тоо-
туй», «Күөрэгэйдээх алааска», С. Омоллоон « Күкүр Уус», «Күн чөмчүүк», «Тоҕу ааҥнааһын», Л.
Леонов «Туйаара», В. Протодьяконов «Аллаан кэргэттэрэ», И. Находкин о.д.а.
«1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн, «Саха АССР
15 сыла» бэлиэнэн наҕараадаламмыт.
- Информация о материале
- Категория: Знаменитые люди
- Просмотров: 857
Биллиилээх государственнай, политическай уонна
общественнай деятель, биллиилээх суруйааччы, драматург
Василий Андреевич ПРОТОДЬЯКОНОВ – Кулантай
(14.11.1912-04.05.1993 сс.)
1941 бэс ыйыттан БСК (б)П чилиэнэ. БСК (б)П Дьокуускайдааҕы обко-
мун бюротун чилиэнэ, Партия обкомун бюротун чилиэнэ.
ССРС Үрдүкү Сэбиэтин 2-3-с ыҥырыытын депутата, Саха АССР
Үрдүкү Сэбиэтин 2-3-с ыҥырыытын депутата.
Ленин, Үлэ Кыһыл Знамята уонна Бочуот Знага уордьаннар кавалерда-
ра.
П.А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата,
РСФСР уонна САССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Дьокуускай куорат
уонна Уус-Алдан оройуонун бочуоттаах олохтооҕо.
1947–1949 сс. – Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэ-
дээтэлэ.
1941–1947 сс. – Саха АССР үбүн народнай комиссарынан, миниистиринэн үлэлээбитэ.
1948–1950 сс. – Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
1951–1953 сс. – Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
1953–1958 сс. – Саха суруйааччыларын Сойууһун салайааччыта.
Айар үлэтэ 1931 с. саҕаламмыта, ити дьыл «Үөрэххэ барааччы ырыата» диэн хоһооно бэчээт-
тэммитэ.
1969 с. П.А. Ойуунускай аатынан Государственнай литературнай музейы төрүттээччи,
бастакы дириэктэр.
1993 с. Чараҥҥа Кулантай аатынан Литературнай музей-комплекс балаҕан ыйын 12 күнүгэр
аһыллыбыта.
1996 сылтан Майаҕас орто оскуолата кини аатын сүгэр.
Хоро нэһилиэгин Майаҕас бөһүөлэгэр В.А. Протодьяконов – Кулантай аатынан уулусса олох-
томмута.
З.В. МИГАЛКИНА, Д.И. ПУХОВ
«Кулантай - Василий Протодьяконов» кинигэттэн, 2008 с.
Норуот сүгүрүйэр киһитэ
В.А. Протодьяконов – Кулантай Хоро нэһилиэгэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ.
Оҕо сааһыгар төгүрүк тулаайах хаалбыта. 1931 с. Василий Андреевич Мүрү 7 кылаастаах
оскуолатын бүтэрэн баран, Дьокуускайга үөрэнэ киирбитэ. Кини үп техникумун кыһыл
дипломунан бүтэрэр.
Москватааҕы финансовай институту кэтэхтэн үөрэнэн, эмиэ кыһыл дипломнаах бүтэрбитэ.
Өрөспүүбүлүкэ үбүн наркомугар үлэҕэ киирбитэ. Кини дьоҕус дуоһунастан саҕалаан баран
үүнэн, үрдээн үп наркомун миниистирин курдук олус эппиэттээх, киэҥ далааһыннаах үлэҕэ
таһаарыылаахтык өр сылларга үлэлээбитэ.
Кини Саха АССР үбүн министиэристибэтин салайан олорор кэмнэригэр, ССРС үбүн
министиэристибэтэ социалистическай куоталаһыыны дойду үрдүнэн киэҥник ыытара.
Бүтүн Сойуустааҕы куоталаһыыларга Саха АССР үбүн наркома уон төгүл кыайыылааҕынан
тахсыбыта.
147
Василий Андреевич сахатын сирин дьиҥнээх патриотун быһыытынан билии, үөрэх кэҥии-
ригэр, наука кэскиллээхтик сайдарыгар ис сүрэҕиттэн кыһаллара, болҕомтотун уурара.
Ол иһин 1947 с. үп миниистиринэн үлэлии олорон биһиги республикабытыгар ССРС НА
СО филиалын базата тэриллэригэр дьиэ-уот наада буолбутугар, бэйэтэ тылланан, сүүстэн
тахса үлэһиттээх министиэристибэтин финансовай техникум уопсай дьиэтигэр көһөрөн,
хонтуоратын туран биэрбитэ.
Бу оччолорго, билигин да мээнэ миниистир оҥорбот хорсун,
дьоһуннаах хардыыта этэ. Онуоха министиэристибэ үлэтэ-хамнаһа мэһэйдэппэтэҕэ, ханнык
да хоромньу таһаарыллыбатаҕа. Сотору буолан баран Василий Андреевич ССРС үбүн
миниистирэ Зверевтэн оччолорго Дьокуускайга суох таас архитектуралаах, үс мэндиэмэннээх
үп министиэ- ристибэтин таас дьиэтин туттарары ситиспитэ.
1948 с. Василий Андреевич Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн
талыллыбыта. Баччаларга биһиги государствобыт Аҕа дойду улуу сэриитин кэнниттэн
улаханнык алдьаммыт, айгыраабыт кэмэ этэ. Дьэ, маннык күҥҥэ-дьылга үлэлээн, Василий
Андреевич салайар-
тэрийэр үлэҕэ ыарахаттартан чаҕыйбакка, норуотум туһа диэн хорсуннук
турууласпыт, киэҥ үлэни ыыппыт киһи буолар. Кини республикабыт инники кэскилин туһугар
элбэҕи, үйэлээҕи оҥорбута.
1952 с. кулун тутарга ССРС Үрдүкү Сэбиэтин сессиятыгар Василий Андреевич депутат
быһыытынан туруорсан, республикаҕа тутуу туруга олус мөлтөҕүн ыйан, дакаастаан туран,
государственнай бюджеты таһынан эбии бөдөҥ сууманы көрдөрөн ылбыта. Тутуу саха
тыатын оройуоннарыгар биллэрдик тэтимирбитэ. Эмиэ ити сыл Кремль дыбарыаһын үрдүкү
трибунатыттан Саха Республикатыгар үрдүк квалификациялаах кадырдары иитэр-бэлэмниир
кыһаны – Саха государственнай университетын аһан, олохтоох ыччаттартан инженердэри,
геологтары, врачтары, наука үлэһиттэрин, тыа хаһаайыстыбатын специалистарын уо.д.а.
бэлэмниир наадатын ылыннарыылаахтык туруорсан тыл эппитэ. Итинтэн салгыы кини
саха бырабыыталыстыбыта ССРС үрдүк үөрэҕин миниистирэ Елютины кытта «Саха
государственнай университетын аһыы туһунан» ССРС бырабыыталыстыбатын Уурааҕын
бырайыагын оҥорон, ССРС Госпланыгар киллэрэри ситиспитэ. Саҥа тэриллиэхтээх СГУ
преподавательскай кадырдарын сүүмэрдээһиҥҥэ
эмиэ быһаччы кыттыбыта.
Василий Андреевиһы Саха сирин үлэһиттэрэ ССРС уонна Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтигэр
икки төгүл депутатынан быыбардаабыттар. Ол норуотун үрдүк итэҕэлин кини ис сүрэҕиттэн
ылынан, чиэстээхтик толорбута. Кини норуотун кыһалҕатын кыһалҕа оҥостон, иҥнэн-толлон
турар диэни билбэккэ, туһааннаах боппуруостарын тиһэҕэр тиийэ туруорсар дьиҥнээх депутат
быһыытынан бэйэтин көрдөрбүтэ. Эҥкилэ суох чиэһинэй, киэҥ далааһыннаах салайааччы
буоларын көрдөрбүтүн иһин, Василий Андреевич государство элбэх үрдүкү уордьаннарынан,
мэтээллэринэн наҕараадалаабыта, Россия уонна Саха сирин культураларын үтүөлээх үлэһитэ
диэн бочуоттаах аат иҥэриллибитэ.
Василий Андреевич бу наҕараадалара, бочуоттаах аата-суола төрөөбүт норуотун махталын
быһыытынан сыаналанар.
Иннокентий СЕМЕНОВ,
суруйааччы, 2008 с.
- Информация о материале
- Категория: Знаменитые люди
- Просмотров: 878
- Саха народнай поэта, талааннаах тылбаасчыт С.П. Данилов 105 сылыгар аналлаах Горнай улууьа ыыппыт "НОРУОТ-ПОЭТЫН - НОРУОТ АА5АР" республикатаа5ы челлендж күрэхтэһиитигэр ааҕааччыларым кыттыыны ыллылар, махтал суруктарынан наҕараадаланнылар.
- К.И.Чуковскай 140 сылыгар аналлаах оскуола О5олоругар уонна "Чуораанчык" детсад о5олоругар выставка турда, викторина ыытылынна уонна кинигэлэри билиьиннэрии буолла.
- Информация о материале
- Категория: Знаменитые люди
- Просмотров: 845
Гаврил Антонович Копырин
Кини кулун тутар 23 күнүгэр 1936с. Бээрийэ нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. 1945 с. Бээрийэҕэ оскуолаҕа киирбит, 1954 с. Танда сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит. 1957 с. Мүрү орто оскуолатын 9-с кылааһын бүтэрэн баран армияҕа сулууспалыы барбыт. 1960 с. демобилизацияланан кэлэн баран 1961 с. киэһээҥҥи онус кылааһы бүтэрбит. 1971 с. Өлүөхүмэтээҕи техникуму бүтэрэн, техник-механик идэтин ылбыт. Үөрэҕин бүтэрээт Герой - Егоров аатынан колхозка, совхозка хотон механизациятыгар наладчигынан, механигынан үлэлээбитэ, 1976 сылтан «Сельхозтехника» тэрилтэтин өрөмүөннуур мастарыскыайыгар инженер-дефектовщигынан үлэлээбитэ. 1987-91 сс. пенсияҕа тахсыар диэри «Мүрү» совхозка хотон механизациятын наладчигынан үлэлээбитэ. Үлэтин стаһа - 42 сыл.
1974 с. Майаҕас кыыһын Крылова Марина Романовнаны кэргэн ылан, уоллаах кыыс оҕолоохтор.
Бээрийэ нэһилиэгин бочуоттаах гражданина. Мүрү саһарҕата хаһыат общественнай корреспондена. Саха Республикатын уус- уран оҥоһуктарын маастара. 1974 сылтан Майаҕаска ыал буолан олорбута, дьиэ-уот туттан, мас олордон, оҕолонон, эһээ дэтэн бу орто дойдуттан ыарахан ыарыытыттан 2009 с. суох буолбута. Киһи олоҕун ситимэ барыта дьиэ-кэргэн, уруу-хаан, сыдьаан тардыыларыттан салҕанар. Ол иһин сайдыылаах омуктар көлүөнэттэн көлүөнэ бэйэлэрин удьуордарын уратыларын олус үрдүктүк тутан өбүгэлэрин үгэстэрин кичэйэн үөрэтэллэр, уонна ону сайыннарыыга бүтүн олохторун аныыллар. Гаврил Антонович а5ата Онтуон оҕонньор мас ууһа, ийэтэ Өлөксөөндөрө иистэнньэн эбитэ үһү. Бииргэ төрөөбүттэрэ:
Петр Антонович уруһуйдуура, эдьиийэ Мария Антоновна иистэнэрэ. А5ам мас ууһа буолан бэрт кырабытыттан кычана үөрэммитим. Оччотоо5у о5о оонньуур бэйэтэ эбэтэр убайа, эдьиийэ оҥороро. Кини мастан кыһан уһанарын сэбулуурэ, Станок диэни туттубата5а. Уьаныы үтүө дьарык, бириэмэни туьалаахтык атаарыы кэруҥэ биирэ, эдэр дьон уһана үөрэнэн дьиэ-уот тэрилин бэйэлэрэ оҥостоллоругар ба5арабын диирэ. Гаврил Антонович уһанарын таһынан ойуулаан- дьүһүннээн уруһуйдуурун сөбүлүүрэ. Ордук айыл5а көстүүтүн олус сөбүлүүрэ. Үчүгэйи үтүктэртэн кыбыстыбаппын - диирэ. Улуу художниктар үлэлэрин үтүктэн оҥороро, Айвазовскайы, Щербаковы, Левитаны, Шишкины о.д.а. Мүрү эбэ эгэлгэ көстүүлэрин ис сүрэ5иттэн иэйэн туран уруһуйдуура. Атын дьонтон уратыта айыл5аны бэрт кыра5ытык кэтээн көрөрө. Сулустарга анаан карта оҥостон тута сылдьара. Саха омук сиэрин-туомун, тылын - өһүн туьунан элбэ5и суруйбута. Аа5ааччылар интириэстэрин тардара, суруйуулара ис хоьооннорунан киэҥнэрэ. Ыстатыйаларын ааттарын көрдөххө ылбычча киһи ылсыбат сатаан ырыппат, мээнэ киһи.
«Саха о5уҕун мииннэ да, бөлүһүөк оһо5ун иннигэр олордо да - олонхоһут» бу бэргэн этии биһиги Саха буоларбытын этэр. Биьиги биир дойдулаахпыт, кэргэним Г.А Копырин тус бэйэтин олонхо5о эйдэбуллэрин санатан ааьарга сананным: Г. Антонович бэйэтин кэмигэр олонхону аахпыт киьи этэ. Ол курдук Г.А Ойуунускай Дьулуруйар Ньургун Боотур 7 т. кинигэтин толору аахпыта, уонна кичэллээхтик суруйара, ырытара.
- Суруйбут ыстатыйаларыгар олонхо5о тыл сумэтэ, айыл5а кистэлэнэ, барыта баар диирэ. Кини суруйбут ыстатыыйатыгар олонхонон сибээстээн, саха норуота хантан кэлбит буолуон сэбун, олонхо географиятын, олонхо уонна кини геройдарын туьунан тиэмэлэри таарыйара. Олонхо5о кэстэр кэстуулэри: улахан уулары да буоллун, саха оло5ор сыьыары тутан быьаарара. Эбугэлэрбит барахсаттар айан хаалларбыт дирин ис хоьоон суду айымньыларыгар уонна ону сурукка туьэрэн саас уйэ тухары умнуллубакка туьалыы сытар кыа5ы биэрбит дьоммутугар бар5а махтал тылын этэн туран сугуруйэрин биллэрэрэ. Ону сэргэ Гаврил Антонович олонхо тылын-эьун, ис хоьоонугар чинчийии улэ тыл уэрэхтээхтэр кэмэлэрунэн ыытылыахтаа5ын, олонхо5о тирэ5ирэн сирбит дойдубут ньуурун уэрэтии ыччат соруга диирэ. Олонхо тылын-эьун туьаныы. Ис хоьоонугар ымпыктаан-чымпыктаан уэрэнэ сатааьын хас биирдии сахабын диир киьи иэһэ диирэ. Олонхо суду айымньы. Ону уэрэтии биьиги иэспит, туьаныы сорукпут диирэ, олонхобутугар ананар тэрээьиннэргэ кэхтээхтук кыттан истэхпитинэ туора харахха утуэтук кэстуэхпут , олонхобутуттан эйэбул ылар сылта5ын оностуохпут диэн эппитэ, хас биирдиибитигэр туьаайара.
Мүрү саһарҕатыгар олонхо тематыгар суруйбут ыстатыйалара
- Олонхо сыла, олонхо географията - 2008
- Олонхо туьунан 2006 с
- Олонхо суду айымньы.
- Олонхоттон сиэттэрэн ,
- Олонхобут хас эйдэбулэ 2009
- Бутэьик тыьыынча !
7 Аан дойду эстиитэ 2002
- Информация о материале
- Категория: Знаменитые люди
- Просмотров: 905
